De geschiedenis van de 15 puzzel.

English version.

Het was heel lang onduidelijk wie de eerste schuifpuzzel heeft uitgevonden of gemaakt. Wel leek lange tijd vast te staan dat in 1878 Sam Loyd, Amerika's grootste puzzel-expert, de "hele wereld gek maakte" (om in zijn eigen woorden te spreken) met zijn "nieuw ontdekte" 14-15 puzzel. Dit was een variant op de "Puzzel van 15" die al minstens 8 jaar eerder werd gemaakt en verkocht door de Embossing Company uit New York. Die bestond uit 15 genummerde vierkante blokjes die men in een vierkant raam dat groot genoeg was voor 16 blokjes heen en weer kon schuiven. Nadat de blokjes willekeurig in het raam waren geplaatst moest men zonder de blokjes uit het raam te nemen (dus alleen door de blokjes te schuiven) de blokjes op de juiste volgorde sorteren. Niet elk willekeurig ingelegd patroon van blokjes is echter alleen door schuiven te sorteren en Sam Loyd maakte dankbaar gebruik van dit gegeven.

Het was niet zo verbazingwekkend dat de hele wereld "gek" werd gemaakt door Sam Loyd's variant op de puzzel van 15. Het probleem dat hij stelde was namelijk onmogelijk op te lossen. Wanneer men Sam's 14-15 puzzel kocht, bevond het lege vakje zich rechts onderaan, en de blokjes waren in volgorde genummerd van links naar rechts en van boven naar beneden; Alleen de 14 en de 15 waren verwisseld. Men moest de puzzel helemaal op volgorde zien te krijgen, en de lege plaats moest rechtsonder blijven. Voor de oplossing werd een prijs van 1000 dollar uitgeloofd, maar die werd nooit opgeëist. Een schuifpuzzel is namelijk alleen oplosbaar als het aantal verwisselingen dat nodig is om de puzzel kloppend te maken even is. De 14-15 puzzel genoot een wereldwijde belangstelling die alleen te vergelijken is met Rubik's Kubus die de wereld 100 jaar later overspoelde. Een leuke bijkomstigheid is dat Ernö Rubik bij het ontwerp van zijn beroemde kubus geïnspireerd werd door de schuifpuzzel waarvan zijn kubus een 3 dimensionale variant is.

Citaat uit Cyclopedia of Puzzles van Sam Loyd.

"De oudere inwoners van Puzzelland zullen zich herinneren hoe ik in het begin van de jaren 70 de hele wereld gek heb gemaakt met een klein doosje met bewegende blokjes, dat later bekend werd onder de naam "14-15 Puzzel". De vijftien blokjes lagen in hun normale volgorde geordend in het doosje, alleen de 14 en 15 waren verwisseld, zoals u in het figuur kunt zien. De puzzel bestond eruit dat de blokjes een voor een verplaatst moesten worden om ze uiteindelijk weer allemaal in hun oorspronkelijke positie te brengen behalve dan dat de "fout" bij de 14 en 15 ongedaan gemaakt moest zijn. De prijs van $1000, die was uitgeloofd voor de eerste correcte oplossing voor dit probleem is nooit opge-eist."

In 2006 hebben Jerry Slocum en Dic Sonneveld hun boek gepublisheerd getiteld: The 15 Puzzle. Vele verassende feiten werden in dit boek onthuld:

"Sam Loyd heeft de 15 puzzel niet uitgevonden en heeft ook niets te maken met het populariseren van deze puzze. De puzzel gekte die ontstond rond de 15 Puzzle begon in januari 1880 in Amerika en in april in Europa. De gekte eindigde in juli 1880 en Sam Loyd’s eerste artikel over de 15 puzzel werd pas 16 jaar later gepubliceerd, in januari 1896. Loyd beweerde voor het eerst in 1891 dat hij de puzzel heeft uitgevonden, en hij hield deze leugen vol tot aan zijn dood 20 jaar later. De echte uitvinder was Noyes Chapman, een postbeambte uit New York, die al een patent aanvroeg in maart 1880."

Een doordachte variant op de 14-15 puzzel is de z.g. "Rate your mind pal" puzzel die hiernaast is weergegeven. Deze puzzel lijkt op het eerste gezicht onoplosbaar, zeker voor iemand die weet dat de 14-15 puzzel niet oplosbaar is. De puzzel kan echter wel degelijk zodanig geschoven worden dat de tekst "Rate your mind pal" ontstaat! Denk er maar eens diep over na... Als je er niet uitkomt vraag je het me maar.

Sinds de beroemde schuifpuzzel van Sam Loyd zijn er duizenden verschillende schuifpuzzels in de handel gebracht. De meeste daarvan vormen als ze eenmaal zijn opgelost een plaatje of tekening. Een schuifpuzzel met daarop het bedrijfslogo werd door veel bedrijven als relatiegeschenk gebruikt. Klik hier om enkele echte 15 puzzels te bekijken. Het gebruik van rechthoekige stukjes naast vierkante was een idee dat ontstond omstreeks 1910. Deze puzzels zijn meestal veel moeilijker dan de puzzels met alleen vierkante stukjes. Zie voor meer informatie over schuifpuzzels het boek Sliding Piece Puzzles van Edward Hordern uitgegeven bij Oxford University Press in 1986.

Een leuke variant is een schuifpuzzel met de vakjes genummerd van 0(leeg) t/m 15 met daarbij de opdracht om de puzzel zo te rangschikken dat som van alle rijen en de som van alle kolommen en de som van de twee diagornalen 30 bedraagd. Z'n rangschikking wordt een magisch vierkant genoemd.